Giá trị nổi bật nhất chính là giá trị về kiến trúc, tín ngưỡng và xã hội.
1. Giá
trị kiến trúc
Đền Parthenon là một trong những di sản được
thế giới công nhận đầu tiên, và hình tượng của nó đã được đơn giản hóa trong biểu
tượng của UNESCO.
Parthenon được xây dựng là một ngôi đền, gồm
những tranh tượng tôn giáo nổi tiếng về thần Athena do Phidias làm và kho chứa
những đồ dâng cúng tạ ơn, bên trong đền hầu như không có hoạt động tôn giáo.
tượng nữ thần Athena cao 12 mét bằng ngà voi
và vàng. Theo Thucydides, thậm chí bức tượng thần dùng để dự trữ vàng,
“contained forty talents of pure gold and it was all removable”, tạm dịch là chứa
40 talent (đơn vị tiền của Hy Lạp cổ) bằng vàng nguyên chất và có thể dời đi được.
Kiến trúc Hy Lạp từ thời kì cổ điến đến thời
kì Hy Lạp đã gần như đạt dạng chuẩn, có thể tồn tại với thời gian rất dài. đền
thờ P được xây dựng toàn bộ bằng đá hoa cương thuộc loại chất lượng nhất, đá cẩm
thạch Pentelic tươi sáng, riêng mái nhà và trần nhà được chạm khắc từ gỗ
Cypress có mùi thơm và do chú trọng đến sự tương quan kích thước, tạo nên được
tỷ lệ hoàn hảo trong kiến trúc, nên trông dáng vẻ rất sáng sủa, cao sang nhẹ
nhàng và gần gũi.
Một số ghi chép về tài chính của đền Parthenon
vẫn còn sót lại cho thấy chi phí đắt nhất là việc chuyên chở đá từ núi
Pentelicus, cách Athena khoảng 16 km, đến Acropolis.
Hai
phong cách chính thức của kiến trúc Hy Lạp vào thời điểm xây dựng đền P là
Doric và Ionic, hai thức cột tiêu biểu của Hy Lạp. Hai tên này được đặt do phản
ánh ý thức của người Hy Lạp rằng họ là phong cách hậu duệ của Dorian và Ionian
thời Dark Ages, tuy nhiên điều này chỉ là do họ tự nghĩ.
Phong cách chủ đạo của đền Parthenon là Doric,
xen vào các thức Ionic ở phía trong. Điều này có thể giải thích do thức cột
Doric, cứng rắn và ít các họa tiết trang trí hơn so với Ionic, từ đó tạo nên vẻ
uy nghi, mang ý nghĩa sự đơn giản nguyên thủy, nam tính, điềm tĩnh và cao quý,
mang lại cảm giác tin cậy dành cho công trình kiến trúc tín ngưỡng.
 |
| Thức cột Doric |
Trên các tấm này là hệ thống móng nước nhô ra,
với ống thoát nước mưa hình đầu sư tử. John Julius Cooper đã viết rằng đền P là
ngôi đền thức cột Doric hoàn hảo nhất, kể cả trong thời đại nào, sự liên hệ
tinh tế giữa độ cong của bệ đỡ hàng cột, các đường trau chuốt của các bức tường
các phòng trong công trình và các đường gờ của các cột giúp củng cố ngôi đền
khi động đất, và độ cong của bệ đỡ giúp thoát nước mưa tốt hơn, bảo đảm cho
công trình.
Và các đường gờ này hơi cong lên phía trên một
chút theo chiều cao của cột để làm bù trừ các hiệu ứng quang học khi nhìn lên
phía trên đền. Hiệu ứng của những đường cong tinh xảo này làm đền thờ có vẻ cân
đối hơn là cách nhìn thật về đền. Mái của công trình được lợp bằng những tấm đá
cẩm thạch được biết đến như là imbrex và tegula. Một số kích thước đã tạo thành
hình chữ nhật vàng diễn tả tỷ lệ gần xấp xỉ tỉ lệ vàng, được đề xuất bởi
Pythagoras vào thế kỷ trước đó.
 |
| Tỷ lệ của đền |
Nằm trong giai đoạn cổ điển, thời kì cách mạng
trong nghệ thuật điệu khắc Hy Lạp, gắn với sự ra đời của nền dân chủ và lui dần
của văn hóa quý tộc, đền Parthenon cũng thể hiện rõ những đặc tính này. Những bức
phù điêu hay tượng được trang trí ở đền thờ hình tượng con người dần trở thành
chủ đạo, được mô tả giống hệt như con người thực, vấn đề về kỹ thuật, kích thước
cũng như thẩm mỹ cho các bức tượng, phù điêu.
Ngoài ra, hình ảnh người phụ nữ cũng đã dần được
chấp nhận và giải phóng hơn so với thời kì trước.
Các tác phẩm điêu khắc trong đền Parthenon là
sự biểu hiện thuần khiết của tự do, tự ý thức và tự xác định. Hy Lạp cổ đại là
đất nước của thi ca, thần thoại, nên được thể hiện rất phong phú trên nhiều mặt,
nhiều loại hình nghệ thuật như điêu khắc, trang trí trong đền thờ Parthenon.
Nhiều nghệ sĩ Hy Lạp bắt đầu để tiếp thu ý tưởng từ các đối tác Đông, bắt đầu sử
dụng hình tượng hoa sen, động vật săn và con thú lai như nửa chim nửa thú, nửa
người nửa vật.
 |
| Phù điêu |
Cùng với
sự phát triển của nghệ thuật điêu khắc và trang trí, hội họa Hy Lạp cũng đạt được
một ít thành công, một trong đó đã được thể hiện rõ trong đền Parthenon chính
là Polychromy – vẽ trên tạc tượng và kiến trúc. Màu sắc phổ biến giai đoạn này
là nhwunxg màu mạnh mẽ và tươi sang, nhưng chỉ giới hạn ở việc mô tả quần áo,
tóc và một số họa tiết trang trí khác, phần còn lại giữ màu tự nhiên của đá.
Ngoài ra, phong phú trong việc sử dụng màu là các bức tranh bình, trong số đó
là bình hai quai Panathenala được sử dụng trong lễ tế đền Parthenon.
Tóm lại kiến trúc đền Parthenon nổi bật với sự
chính xác, tính cân xứng, hài hoà và đề án phác thảo với tỷ lệ chuẩn xác. Kiêu
kiến trúc này đơn giản nhưng vững chắc, tránh được hoả hoạn, mưa và cả động đất.
Cấu trúc lắp ghép các bộ phận không quá cầu kì tính toán, nhưng đảm bảo an toan
và khả năng thu hút mắt nhìn.
2. Giá
trị xã hội
Đền Parthenon là công trình kiến trúc trung
tâm và quan trọng nhất trong quần thể Acropolis. Đại diện cho bộ mặt thành phố,
vai trò của thành Athen đối với các thành bang khác, sự hung mạnh của nhà nước
Hy Lạp. Và hơn thế nữa ngôi đền thiêng của đế quốc Athen đã trở thành một trong
những cái nôi của văn minh loài người: triết học, nghệ thuật văn hoá và nền dân
chủ đầu tiên.
Nét đặc trưng của xã hội Hy Lạp cổ đại là sự
phân chia giữa người tự do và người nô lệ, vai trò khác nhau giữa nam và nữ,
nhưng lại có ít sự phân biệt địa vị xã hội dựa trên gốc gác, và sự quan trọng của
tín ngưỡng.
3. Giá
trị tín ngưỡng
Panathenala (còn gọi là Panathenaea) là tên gọi
của các lễ hội thờ nữ thần Athena được tổ chức tại thành Athen, do Erechtheus
sang tạo ra. Gồm có hai loại là lễ hội Panathenala Lesser được tổ chức hằng năm
và lễ hội Greater Panathenala được tổ chức bốn năm một lần, cũng là lễ hội được
chạm khắc ở phù điêu trong đền thờ Parthenon.
 |
| Lễ hội Panathenaea |
Panathenala là lễ hội quan trọng nhất tại
Athena, bắt đầu từ năm 566 TCN, xuất hiện trước cả thế vận hội Olympus, và được
tổ chức hoành tráng chỉ sau thế vận hội. Panathenala do vị vua huyền thoại
Erichthonius tạo nên, và diễn vào ngày 28 của Haketombaion (tháng 7), thágn đầu
tiên trong lịch Athen. Lễ hội này nhằm biểu thị tín ngưỡng, sự tôn thờ của người
dân thành Athen đối với nữ thần của mình.
Ngoài ra, cũng như đền Parthenon, lễ hội cũng
có vai trò như để biểu thị sức mạnh bá quyền của Athen, và là biểu tượng của sự
thống nhất thành phố nhờ vào sự tham gia của toàn dân thành Athen.
Lễ hội kéo dài 20 ngày với nhiều nghi lễ từ thờ
phụng cho đến hiến tế, cũng bao gồm các cuộc thi khác nhau như thi đua xe ngựa
Panathenala, thi sắc đẹp, thi về âm nhắc và thể thao … Các vật hiến tế sẽ được
phân chia cho mọi người trong khu vực Agora
Ngoài ra, nổi bật trong lễ hội là các cuộc thi về điệu nhảy Pyrrich, những
người đàn ông hóa trang thành các chiến binh, ở mọi độ tuổi đều tham gia vào hoạt
động này.
Nhiều cuộc thi được tổ chức trong lễ hội, tiêu
biểu nhất gồm: thi âm nhạc, thi thể dục và thi đua ngựa được diễn ra trong
khuôn viên của Acropolis. Và các cuộc thi nhỏ hơn dành cho những độ tuổi khác
nhau từ lớn tuổi cho đến trẻ em, diễn ra ở các agora. Trong lễ hội, còn diễn ra
các buổi diễn ca kịch nổi tiếng của thời bấy giờ. Người chiến thắng trong các
cuộc thi lớn sẽ được nhận chiếc vò hai quai Panathenala đầy dầu oliu, và được
trao vương miện làm từ nhánh oliu.
Trước ngày lễ Panathenala chính, vào đêm hôm
trước sẽ diễn ra “một buổi cầu nguyện” với hình thức nhảy múa của thanh thiếu
niên, cả nam và nữ. Và ngay lúc mặt trời ngày 28 của Hekatombaion – ngày sinh của
nữ thần Athena – một ngọn đuốc sẽ được thắp lên và chuyền tay nhau, từ các khu
rừng Academus, ngoài thành, rồi chạy dọc con đường Panathenala để đến đền thờ
Parthenon trên Acropolis. Mục đích của việc này là chuyển lời cầu nguyện của thần
dân đến nữ thần. Nhưng quan trọng nhất là để thực hiện nghi thức chính của lễ hội,
đưa peplos tới tượng nữ thần trong đền.
 |
| Tượng nữ thần Athena |
Peplos là tấm áo choàng cho bức thần nữ thần
Athena trong đền Parthenon, được dệt theo hình chữ nhật lớn, miêu tả
Gigantomachy – trận chiến của các vị thần và người khổng lồ - đồng thời là chủ
đề xuất hiện phía ngoài của đền P, nhưng hầu như chỉ tập trung về cuộc chiến của
thần Athena trong trận chiến. Mỗi Greater Panathenala, nó được dệt bởi những
người phụ nữ Athen, được lựa chọn cẩn thận từ gia đình quý tộc, dưới sự giám
sát của người nữ linh mục canh đền thờ. Trong suốt chuyến diễu hành, peplos sẽ
được giăng như cánh buồm, xuyên qua các Agora, cho đến trước đền Parthenon, sẽ
được hạ xuống. Tất cả các nghi thức sau đó đều sẽ được thực hiện bằng tay, do
các linh mục nam thực hiện bằng cách bọc lấy bức tượng nữ thần.
Những người tham gia đoàn diễu hành là những
người phụ nữ - kanephoroi – mang những giỏ đưng lễ vật; những người lớn tuổi –
thallophoroi – mang nhánh oliu, tượng trưng của thành Athen; những nam thanh
niên và đấu sĩ – skaphephoroi – mang chậu lớn, và các cô gái trẻ - hydriphoroi
mang theo bình nước, hoặc rượu. Ngoài ra, trong đám rước còn có những vật hiến
tế như dê, bò, cừu… Tuy nhiên, những người dân thường không được vào trong khu
Acropolis, mà phải dừng lại ở cổng. Nghi thức được diễn ra như theo các bức phù
điêu trong đến Parthenon. Buổi lễ hiến tế được thực hiện trên bàn thờ của thần
Athena, và phần thịt hiến tế sẽ được sử dụng vào bữa ăn nghi lễ cuối của lễ hội.
Ban đầu lễ hội chỉ dành cho các Hellene – tức
người Hy lạp – sau đó các thành bang xung quanh cũng cử người đại diện tham gia
lễ hội Pa với những cống phẩm và vật tế hiếm có.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Wikimedia : Parthenon, Athen, Athena
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét